Công viên địa chất là mô hình kết nối và tìm hiểu về sự hình thành của trái đất, thông qua hình thức du lịch địa chất. Là nơi du khách có cơ hội được tìm hiểu về nguồn gốc và đặc điểm cấu tạo của các dạng địa hình. Mô hình này đề cao công tác giáo dục, nâng cao nhận thức cho người dân và du khách để sống chan hòa với thiên nhiên, biết trân trọng những giá trị và tài nguyên của tạo hóa.

Nguồn ảnh: Internet

Công viên địa chất là gì?

Theo định nghĩa của Mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu (Global Geopark Network-GGN), Công viên địa chất (CVĐC) là khu vực có ranh giới xác định và diện tích đủ lớn để phát triển kinh tế, chủ yếu thông qua hoạt động du lịch. Khu vực này bao gồm các điểm địa chất và cảnh quan có ý nghĩa quốc tế, được quản lý trên nguyên tắc hài hòa giữa bảo vệ, giáo dục và phát triển bền vững. Một công viên địa chất quốc gia khi có đủ điều kiện sẽ được UNESCO công nhận là Công viên địa chất toàn cầu (CVĐCTC).

CVĐC không chỉ góp phần bảo tồn các giá trị địa chất mang tính tiêu biểu cho một vùng, một khu vực mà còn chú trọng liên kết với các di sản văn hóa, di sản thiên nhiên, cảnh quan và đa dạng sinh học để thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương một cách bền vững; nâng cao nhận thức, trách nhiệm và vai trò của cộng đồng địa phương trong việc bảo tồn và phát huy một cách có hiệu quả các giá trị ấy.

Danh hiệu CVĐCTC UNESCO sẽ được tái đánh giá và thẩm định 4 năm/lần bởi các chuyên gia của UNESCO. Đây được gọi là quá trình gia hạn danh hiệu. Chính yếu tố này góp phần thúc đẩy cộng đồng dân cư và chính quyền địa phương nỗ lực xây dựng, hoàn thiện và sáng tạo các giải pháp nhằm đảm bảo các tiêu chí đánh giá của UNESCO, để giữ vững danh hiệu CVĐCTC UNESCO qua các năm.

Nguồn ảnh: Võ Anh Tú

Lợi ích của mô hình Công viên địa chất

Quá trình xây dựng công viên địa chất và được UNESCO công nhận là công viên địa chất toàn cầu mang lại rất nhiều lợi ích cho cộng đồng địa phương, cụ thể:

- Kích cầu du lịch địa phương thông qua hoạt động du lịch bền vững.

Ngành du lịch được biết đến là ngành công nghiệp không khói và trong những năm gần đây đóng vai trò là một kênh tăng trưởng mới đối với Việt Nam. Việc khai thác các loại hình du lịch như du lịch địa chất, du lịch sinh thái, du lịch mạo hiểm, du lịch văn hóa...kết hợp với du lịch cộng đồng sẽ giúp du khách lẫn người dân địa phương khám phá được những vẻ đẹp thiên nhiên xung quanh, nâng cao niềm tự hào và nhận thức của người dân địa phương trong việc bảo tồn và gìn giữ các giá trị ấy. Ví dụ điển hình như Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn, sau khi thành lập và được UNESCO công nhận, ngành du lịch địa phương đã có những bước đột phát mới, góp phần tích cực vào phát triển kinh tế xã hội của Hà Giang. Như vậy, để tạo được động lực thúc đẩy sự phát triển ngành du lịch nói riêng và nền kinh tế mỗi địa phương nói chung, cần sự chung tay vào cuộc của tất cả các thành phần xã hội: từ hệ thống chính trị, các nhà nghiên cứu, đặc biệt là sự vào cuộc của các doanh nghiệp và cộng đồng dân cư để hình thành các chuỗi cung ứng dịch vụ đồng bộ và bền vững trong khu vực công viên địa chất.

- Tạo thêm nhiều việc làm cho người dân địa phương

Việc phát triển du lịch sẽ tạo thêm nhiều việc làm cho người dân địa phương, cụ thể như việc phát triển các mô hình homestay phục vụ lưu trú cho khách du lịch trong khu vực công viên địa chất, khôi phục và phát triển các làng nghề truyền thống, hướng dẫn viên du lịch địa phương, hay các loại hình kinh doanh dịch vụ khác như ăn uống, biểu diễn văn hóa, nghệ thuật địa phương...

Điển hình tại Công viên địa chất núi lửa Krông Nô – Đắk Nông, có thể khai thác một số sản phẩm du lịch như du lịch văn hóa (bao gồm các sản phẩm gắn với: di sản văn hóa, lễ hội, làng nghề, ẩm thực và tìm hiểu cuộc sống của cộng đồng…), du lịch sinh thái (bao gồm các sản phẩm gắn với: sinh thái núi cao, sinh thái nông nghiệp, chinh phục thiên nhiên, thác nước, sông, hồ…), du lịch địa chất gắn với hệ thống hang động núi lửa…góp phần mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp và cả cộng đồng.

Nguồn ảnh: Võ Anh Tú

- Bảo vệ và khai thác hợp lý các di sản địa chất

Mô hình CVĐC còn giúp địa phương bảo vệ và khai thác hợp lý, bền vững các mỏ khoảng sản. Đồng thời, khoanh vùng bảo vệ các di sản địa chất có giá trị khoa học mang tầm khu vực, quốc tế nhằm phục vụ công tác nghiên cứu và bảo tồn các di sản cho thế hệ sau.

- Nâng cao ý thức cộng đồng và du khách trong việc bảo vệ môi trường sống.

Thông qua hoạt động giáo dục cộng đồng, một trong những hoạt động trọng tâm của CVĐC, ý thức bảo vệ môi trường, tài nguyên thiên nhiên và các di sản văn hóa, di sản địa chất... của người dân địa phương và du khách cũng được nâng lên một cách rõ rệt.

Như vậy, Công viên địa chất là một mô hình phát triển kinh tế - xã hội bền vững, khuyến khích những hoạt động thân thiện với môi trường, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của các loại hình di sản.

Tại Việt Nam, Cao Nguyên Đá Đồng Văn là Công viên địa chất đầu tiên được UNESCO công nhận là Công viên địa chất toàn cầu UNESCO vào năm 2010. Ngoài ra, còn 6 ứng cử viên khác cũng đang trong quá trình nộp hồ sơ đăng ký danh hiệu này, đó là: CVĐC Núi lửa Krông Nô (tỉnh Đắk Nông), Đảo Lý Sơn (tỉnh Quảng Ngãi), CVĐC Non nước Cao Bằng (tỉnh Cao Bằng), CVĐC Phú Yên (tỉnh Phú Yên), CVĐC Gia Lai (tỉnh Gia Lai) và CVĐC Ba Bể (tỉnh Bắc Kạn).

Công viên địa chất núi lửa Krông Nô – Đắk Nông

 Công viên địa chất núi lửa Krông Nô – Đắk Nông (CVĐCNL Krông Nô – Đắk Nông) nằm trên địa bàn tỉnh Đắk Nông, ở phía Tây Nam của vùng Tây Nguyên, đoạn cuối dãy Trường Sơn với ranh giới trải dài trên 5 huyện và 1 thị xã gồm huyện Krông Nô, Cư Jút, Đắk Mil, Đắk Song, Đắk GLong và thị xã Gia Nghĩa.

Là một phần của cao nguyên M’Nông nên thơ, hùng vĩ, CVĐCNL Krông Nô – Đắk Nông là nơi hội tụ các giá trị tiêu biểu về địa chất địa mạo, văn hóa và đa dạng sinh học đặc trưng của khu vực.

- Các giá trị về địa chất địa mạo

Điểm đặc biệt nhất trong CVĐCNL Krông Nô – Đắk Nông là hệ thống hang động trong đá bazan, phân bố ở khu vực Đray Sáp-Chư R’Luh, được phát hiện từ năm 2007. Hệ thống hang động núi lửa này đã được Hiệp Hội Hang động Núi lửa Nhật Bản xác lập kỷ lục Đông Nam Á về cả quy mô, độ dài và tính độc đáo. Trong các hang động còn ẩn chứa nhiều điều bí mật về cơ chế thành tạo, các tổ hợp khoáng vật, đa dạng sinh học và di chỉ khảo cổ… đang rất cần được các nhà khoa học nghiên cứu khám phá. Đặc biệt hơn là các phát hiện về di chỉ khảo cổ người tiền sử sinh sống trong khu vực hang động núi lửa, thu hút sự chú ý của rất nhiều nhà nghiên cứu, du khách trong và ngoài nước.

Trong khu vực Công viên địa chất còn có các di sản địa kiểu cổ sinh như các hóa thạch Cúc đá, các khuôn cây trong đá bazan; có các dãy núi cao phân bậc địa hình, các hồ nước tự nhiên đầy thơ mộng như hồ Ea Snô, hồ Trúc, hồ Tây..., các miệng núi lửa độc đáo và đặc trưng như Chư R’luh, Nâm Kar, Ea Tling.... và hệ thống các thác nước đẹp, hùng vĩ như thác Gia Long, thác Trinh Nữ, Dray Sáp...

Bên cạnh đó, Công viên địa chất núi lửa Krông Nô - Đắk Nông còn đa dạng và phong phú các mỏ và điểm quặng khoáng sản bauxit, antimon, thiếc sa khoáng, puzơlan, đá quý và đặc biệt là đá bán quý opal - chalcedon kích thước lớn.

Nguồn ảnh: Internet

- Các giá trị về văn hóa

Trong phạm vi Công viên địa chất núi lửa Krông Nô cũng đã thu thập dấu tích khảo cổ ở một số địa điểm. Kết quả nghiên cứu bước đầu cùng với việc thu thập các di vật khảo cổ có mật độ khá dày đặc, ghi nhận đây là dấu tích văn hóa của cư dân Hậu kỳ Đá mới và Sơ kỳ Kim khí, có niên đại từ 6.000 đến 3.000 năm cách ngày nay.

Ngoài ra, CVĐCNL Krông Nô còn là khu vực có bề dày văn hóa, lịch sử, với những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể sẵn có như: Không gian Văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; di tích cấp quốc gia đặc biệt: Đường mòn Hồ Chí Minh; và 5 di tích cấp quốc gia khác như: Di tích lịch sử địa điểm Ngục Đắk Mil, Di tích lịch sử Căn cứ kháng chiến B4 – Liên tỉnh IV, Di tích lịch sử lưu niệm N’Trang Gưh, Di tích lịch sử Địa điểm Chiến thắng Đồi 722 – Đắk Sắk, Địa điểm bắt liên lạc khai thông đường Hồ Chí Minh đoạn Nam Tây Nguyên đến Đông Nam Bộ.

CVĐCNL Krông Nô – Đắk Nông còn là nơi giúp du khách trải nghiệm đời sống tinh thần đa dạng, phong phú của phần lớn các dân tộc trên địa bàn tỉnh, thể hiện rõ nét qua các tín ngưỡng dân gian, các nghi lễ, lễ hội, ngữ văn dân gian, nghệ thuật diễn xướng, các trò chơi dân gian,... Tiêu biểu trong số đó là Sử thi (Ot N’drông) của người M’nông – di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia cần được gìn giữ, bảo tồn và phát huy.

Nguồn ảnh: Internet

- Các giá trị về đa dạng sinh học

Khu Bảo tồn thiên nhiên Nâm Nung, Khu bảo tồn thiên nhiên Tà Đùng, rừng đặc dụng - cảnh quan Đray Sáp và một phần phía nam của Vườn quốc gia Yok Đôn (xã Ea Pô huyện Cư Jút) là những nơi lưu giữa các giá trị đặc trưng về đa dạng sinh học của khu vực CVĐCNL Krông Nô – Đăk Nông.

Hệ thống động thực vật trong Công viên địa chất rất phong phú, nhiều giống, loài quý, hiếm, trong đó nhiều loài có tên trong sách đỏ Việt Nam và thế giới như: Voi, hổ, bò rừng và nhiều loài linh trưởng (Voọc Đen má trắng, Chà Vá chân đen, bò sát, chim Hồng Hoàng, Gà tiền mặt đỏ)...; Sồi Ba cạnh, Đỉnh Tùng, Sao, Trắc, Giáng Hương, Căm xe... Đây là tiềm năng to lớn để Công viên địa chất phát triển các mô hình du lịch sinh thái, thám hiểm, nghiên cứu về đa dạng sinh học...thu hút nhiều nhà khoa học cũng như du khách trong và ngoài nước đến tham quan, nghiên cứu.

Nguồn ảnh: Internet

Như vậy, các giá trị trên cho thấy Công viên địa chất núi lửa Krông Nô – Đắk Nông là tải sản vô vùng quý giá, không chỉ của cộng đồng các dân tộc tỉnh Đắk Nông mà còn của Việt Nam và của nhân loại. Việc xây dựng thành công danh hiệu Công viên địa chất toàn cầu UNESCO cho khu vực núi lửa Krông Nô là một hướng đi đúng đắn của địa phương để gìn giữ và phát huy các giá trị di sản; đồng thời góp phần phát triển kinh tế - xã hội một cách bền vững. Để làm được điều đó, đòi hỏi phải có sự đồng thuận của toàn dân, sự quyết tâm lớn của cả hệ thống chính trị tỉnh nhà và sự phối hợp tốt của các cấp, các ngành trong việc hoàn thiện hồ sơ đệ trình UNESCO công nhận thành công danh hiệu cao quý này.

Nguồn: Trần Nhị Bạch Vân - Sở Ngoại vụ tỉnh Đăk Nông