Tồn tại từ ngàn năm cùng với cây cỏ thiên nhiên đất nước, hoa sen không chỉ là người bạn thân thiết mà còn được xem như là biểu trưng văn hoá bén rễ sâu trong tâm thức người dân Việt.

Hoa sen có tên khoa học là Nelumbo nucifera, thuộc họ Nelumbonaceae, môi trường sống tự nhiên của hoa sen ở vùng đầm lầy, ao, hồ nông hoặc ở vùng sâu ngập nước... Theo các nhà khoa học, sen đã có mặt trên trái đất khoảng từ gần 100 triệu năm trước.

Hoa sen rất thích hợp với môi trường có khí hậu nhiệt đới như nước ta. Từ Bắc vào Nam, nó có mặt khắp mọi nơi, gần gũi và thân thiết với mọi người như cây tre, cây đa. Nếu ở miền Bắc, hoa sen chỉ nở vào mùa hè, thì ở hầu khắp miền Nam quanh năm đâu đâu cũng thấy sen khoe sắc thắm, đặc biệt ở vùng Đồng Tháp Mười:

Tháp Mười đẹp nhất bông sen

Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ.

Trong lòng mỗi người dân Việt, sen là loài hoa tượng trưng cho vẻ đẹp tươi sáng, cao sang và thuần khiết mang tính chất dân tộc. Hoa sen là biểu tượng của văn hóa Việt Nam, con người Việt Nam hồn hậu, chân chất. Chính vì thế, hoa sen luôn là nguồn cảm hứng bất tuyệt của thi ca và nghệ thuật... Có lẽ, không người Việt Nam nào không thuộc bài ca dao đầy tính triết lý này:

Trong đầm gì đẹp bằng sen

Lá xanh bông trắng lại chen nhuỵ vàng

Nhuỵ vàng bông trắng lá xanh

Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.

Người Việt đã cảm nhận được ý hay “Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”, sen sống trong bùn nhưng sen vươn lên trên lầy, toả hương thơm ngát. Sen có một sức sống mạnh mẽ đến kỳ lạ và tự tính của sen là tinh khiết, vô nhiễm. Nó tượng trưng cho bản tính thân thiện, phong thái tao nhã, tinh thần “vươn dậy” trong mọi nghịch cảnh của con người Việt Nam. Đặc biệt trong tư tưởng Phật giáo, hoa sen được tôn quý và chiếm vị trí rất quan trọng. Tinh thần “cư trần bất nhiễm trần”, đó cũng chính là ý nghĩa của hoa sen biểu trưng cho những giá trị đạo đức, sự thuần khiết và thánh thiện, sự duy trì và phát triển của Phật pháp, trí tuệ dẫn đến niết bàn. Trong các công trình kiến trúc Phật giáo ở Việt Nam, sen luôn trở thành hình tượng nghệ thuật. Một trong những công trình kiến trúc tiêu biểu lấy cảm hứng từ hoa sen là chùa Một Cột. Theo truyền thuyết, ngôi chùa này được hình thành từ một giấc mộng đài sen của vua Lý Thái Tông. Cảm hứng từ mộng là loại tâm lý nghệ thuật của các dân tộc phương Đông. Chùa có hình dáng hoa sen, mọc lên từ hồ nước, chỉ với “một cột” một cọng sen. Ở đây, hoa sen là sự giác ngộ, đạt được sự trong sáng và giải thoát khỏi bùn nhơ...

Hoa sen có cả sắc lẫn hương và sự vươn lên khỏi bùn nhơ để nở hoa của nó đã làm cho loài hoa này mang một ý nghĩa đặc biệt. Hoa sen có mặt trong hầu hết các lĩnh vực từ văn học nghệ thuật cho đến kiến trúc hội hoạ, và đặc biệt là tôn giáo... Phật giáo là một trong những tôn giáo lớn trên thế giới. Đối với Phật giáo, hoa sen hiển hiện khắc nơi từ trong kinh điển cho đến các sản phẩm thờ cúng, tư thế ngồi thiền, cách chấp tay... Hầu như ở đâu có Phật giáo người ta sẽ tìm thấy ở đó có hoa sen, hay nói cách khác hoa sen là biểu tượng của Phật giáo.

Làng quê nơi Bác sinh ra cũng có tên là Làng Sen, và có lẽ hoa sen đẹp nhất khi được ví với hình tượng Bác Hồ, người cha già dân tộc, vị lãnh tụ kính yêu của chúng ta. Hình ảnh hoa sen đã xuất hiện trong mỹ thuật các thời đại như: thời Đinh - Tiền Lê, thời Lý, thời Trần, thời Lê sơ. Hình tượng hoa sen trong nghệ thuật tạo hình Việt là một đề tài rất phong phú, được thể hiện ở rất nhiều các hình thức trang trí mỹ thuật và kiến trúc đặc trưng riêng cho mỗi thời kỳ lịch sử dân tộc. Nó không chỉ mang lại giá trị vật chất cho cuộc sống, mà còn mang giá trị tinh thần vô giá với người Việt. Chính vì vậy hình tượng hoa sen không chỉ là cảm hứng sáng tác của các nghệ nhân xưa, mà ngày nay các họa sĩ hiện đại vẫn có nhiều tác phẩm thành công với đề tài hoa sen, qua nhiều cách nhìn và ngôn ngữ tạo hình khác nhau, nhưng đều biểu đạt được giá trị thẩm mỹ vĩnh hằng của loài hoa đã thấm sâu vào tâm hồn dân tộc Việt.

Hoa sen trong cổ vật

Hoa sen trong kiến trúc

Ngày nay, sen không chỉ được ngắm ở các đầm rộng mênh mông mà được trồng ngay tại nhà phố. 

Sen được lựa chọn làm cây cảnh đô thị, được trồng trong các loại chậu sứ, chậu xi măng, trang trí ở nhiều nơi từ ban công, trước cửa nhà, sân vườn, tiểu cảnh, lối ra vào ở nhà phố, khu nghỉ dưỡng, khách sạn, nhà hàng, quán cà phê, cơ quan, nhà máy… đem đến nét đồng nội yên bình, thanh nhàn, thu hút khách đến. Hương thơm của hoa sen còn lan tỏa khắp không gian tạo cho con người cảm giác thư thái, giảm stress.

Trong các tiểu cảnh nước ở trước cửa các công ty, nhà máy , không thể thiếu sự góp mặt của hoa sen, sen đem đến sự sinh động, vui mắt, tươi vui, tràn đầy sức sống. Hoa sen còn được lựa chọn làm hoa cắm bình đầy nghệ thuật vừa trang trọng vừa gần gũi trưng ở bàn thờ hoặc những không gian nghệ thuật, hội họa, những nơi có nét kiến trúc cổ điển.

Cây sen được trồng ở ao, đầm… những nơi có diện tích rộng vừa để thu hái hoa, lá, ngó, củ, hạt để làm thực phẩm và trang trí, vừa tạo cảnh quan đẹp là nơi chụp ảnh lý tưởng của nhiều người muốn lưu giữ những khoảnh khắc đẹp, hoặc ướp trà…

Cây hoa sen sống trong bùn lầy nhưng không bị ô nhiễm bởi bùn lầy mà còn làm trong sạch môi trường.

Ngoài giá trị làm cảnh, cây ngoại thất, toàn bộ phận cây hoa sen còn có giá trị ứng dụng rất cao:

• Lá sen phơi khô để hãm nước uống giúp lợi tiểu, mát gan, giải độc. Lá sen dùng để gói thức ăn lưu giữ hương thơm đồng nội. Thậm chí ở một số nơi như Nhật và Hàn Quốc lá sen non còn được dùng để nấu soup và làm salad.
• Ngó sen dùng làm gỏi, làm dưa, nộm, nấu canh.
• Củ sen được làm nhiều món ăn mặn và ngọt.
• Hạt sen dùng làm nhân bánh, nấu chè, hầm nhiều món ăn mặn hấp dẫn.
• Cánh hoa và tua sen dùng làm salad.
• Nhụy sen, tua sen dùng để ướp trà cực thơm
•  

Sen thơm, hương lại hữu sắc. Dù trong hoàn cảnh nào sen cũng hàm chứa trong nó sự tinh tế, thuần khiết, cao đẹp. Nó thật sự là biểu trưng tiêu biểu nhất cho văn hoá và cốt cách nhân văn của người Việt Nam.

Để biết thêm về hoa sen bạn hãy truy cập: http://canhquan.net/thu-vien/thuy-sinh/cx00046

Tổng hợp