Màu nước (watercolour) là một loại vật liệu đa năng và linh hoạt có thể cho ra nhiều kết quả đa dạng. Còn được gọi là aquarelle (trong tiếng Pháp), nó là một kĩ thuật vẽ, tại đó phần màu sơn được làm từ hạt sắc tố (pigment) hòa tan trong nước. Có niên đại hàng ngàn năm, màu nước là một loại chất liệu khá rắc rối để thuần thục nhưng có nhiều loại kỹ thuật màu nước đa dạng có thể giúp ích cho bạn và đây chắc chắn là một kỹ năng đáng để học tập. Khi bạn vẽ một bức tranh bằng màu nước, ánh sáng sẽ phản chiếu phần trắng của tờ giấy và ánh lên các màu sắc, tạo nên thứ ánh sáng thực sự kỳ diệu.

I. Những điều cần biết

Màu nước (Ảnh DO ART)

Sau đây là một số điều cần biết để bắt đầu vẽ màu nước được dễ dàng và hiệu quả.

Để trả lời cho câu hỏi “tính chất của màu nước là gì”, điều đầu tiên ta nên hiểu “nó được tạo ra như thế nào?”.

Màu nước (watercolor) các sắc tố màu được hoà tan vào nước tạo ra một dung dịch có màu sắc.

• Màu nước làm từ hạt sắc tố (pigment) trộn với chất nghiền màu (binder), gôm arabic (gum arabic).Gôm arabic là sản phẩm tự nhiên, không độc hại (dùng trong ngành sản xuất thực phẩm), hoà tan với nước, có tính acid nhẹ và chất nghiền màu tương đối yếu.
• Màu nước có gốc nước nên khô rất nhanh (khác sơn dầu khô lâu), tiện lợi cho việc di chuyển, có thể vẽ ở bất cứ đâu. Màu nước dễ chùi rửa, vệ sinh hoạ cụ chỉ việc hoà với nước.
• Vì sử dụng nước trong suốt quá trình vẽ nên bề mặt giấy cần được lựa chọn chuyên dụng, giấy có bề mặt phù hợp với phương pháp người vẽ cũng như ít bong tróc, độ giữ màu cao. Ngoài ra màu nước còn được dùng vẽ trên vải, lụa, da…

Màu Leningrad (Ảnh DO ART)

Sự khác nhau giữa màu nước hạng (hoạ sĩ) chuyên nghiệp và màu nước hạng sinh viên?

• Phổ màu hạng sinh viên ít màu hơn hạng chuyên nghiệp, làm từ bột màu nhân tạo thay thế cho bột màu truyền thống đắt tiền, hoặc pha trộn từ vài loại bột màu để mô phỏng màu đơn sắc tố dùng trong hạng chuyên nghiệp. Màu sinh viên có lượng chất phụ gia (filler) nhiều hơn và giá thành thấp do không đạt độ tinh khiết và độ bền như hạng chuyên nghiệp.

Ví dụ: phổ màu hạng chuyên nghiệp của hãng Winsor and Newton, Professional Watercolor, có 96 màu, trong đó có 75 màu đơn sắc tố, 93 màu được xếp hạng bền vững (AA: cực bền, A: bền). Màu hạng sinh viên Cotman watercolor có 40 màu, trong đó 19 màu đơn sắc tố.

Sự khác nhau giữa màu nước pan (bánh) và loại tube (tuýp)

• Màu nước loại pan là bánh màu nước cứng, khô, khi vẽ dùng bút lông làm ướt màu. Loại pan thích hợp để vẽ ngoài trời. Bánh màu dễ nứt khi để lâu, dễ bẩn khi dùng cọ không sạch lấy màu.
• Màu tube đặc, sền sệt, khi dùng cho lượng vừa phải ra palette (hay pha màu) rồi hoà loãng với nước. Khi màu trên palette khô, chỉ cần làm ướt lại bằng bút lông hoặc bình xịt là có thể sử dụng bình thường.

Màu nước dạng pan và cọ vẽ (Ảnh DO ART)

Tính thuần khiết

• Những thuộc tính ấy là do các lớp màu mỏng luôn được đặt lên giấy và các lớp màu đó trở nên trong suốt khi có những tia sáng xuyên qua.
• Vì vậy, khi vẽ màu nước ta có thể lợi dụng độ trắng của giấy và chừa ánh sáng cũng như pha thật nhiều nước với màu để tạo ra các màu nhạt hơn.

Cường độ màu

• Đối với màu nước, cường độ đậm nhạt của màu thay đổi tùy theo lượng màu nhiều hay ít cũng như những lớp được chồng lên.
• Ngoài ra, cường độ màu còn được nhận biết qua tính nóng lạnh và tươi, trầm của chính màu sắc đó.

Chuyển độ (Ảnh DO ART)

Vòng màu sắc và cách phối màu cơ bản

• Đối với màu nước cũng như các chất liệu màu khác, ba màu cơ bản (đỏ, vàng, xanh lam ) kết hợp để tạo ra các màu thứ cấp khác, sự pha trộn trong nước hòa tan các tinh thể màu dễ dàng hơn các chất liệu khác.

Vòng màu sắc (Ảnh DO ART)

Hòa sắc trong bài học màu nước

• Đối với người vừa bắt đầu, độ đậm nhạt giữa những lớp màu được yêu cần chú trọng cũng như tạo ra điểm nhấn cho tác phẩm qua độ sáng, tối trong một bài vẽ đơn sắc cũng như kết hợp thêm nóng, lạnh trong bài hòa sắc.

Bài vẽ Gam màu nóng, gam màu lạnh và hòa sắc nóng-lạnh sử dụng cách vẽ chồng lớp (Ảnh DO ART)

Kỹ thuật cơ bản để vẽ màu nước

• Với màu nước nên vẽ từ sáng tới tối. Cách ngược lại, thêm sáng vào tối hơi khó. Họa sĩ màu nước thường sử dụng kỹ thuật “wash”.
• Kỹ thuật chồng lớp (Wash) áp dụng lớp này sang lớp khác một lớp màu mỏng phủ lên khu vực lớn (chờ lớp này khô rồi đổ lớp tiếp theo) để tạo chiều sâu và vẽ chi tiết lên.
• Lưu ý: màu được phủ nhẹ nhàng, và chồng lớp với lượng màu có điều chỉnh, tránh đi cọ tới lui nhiều lần trên một vị trí, cọ sát mạnh để tán màu, như vậy sẽ gây bong và sờn mặt giấy cũng như gây vết lỗi khi phủ lớp màu tiếp theo.

Vẽ quả đa sắc với kỹ thuật chồng lớp (Wash) (Ảnh DO ART)

• Cũng có thể dùng kỹ thuật ướt trên ướt (wet-on-wet), phủ lớp màu thứ 2 và thứ 3 khi lớp thứ nhất chưa khô, hoặc vẽ trực tiếp màu nước ướt lên mặt (giấy) khô mà không cần tạo các tầng màu trước.
• Đối với cách vẽ này, ta nên chú ý tới còn độ màu. Ở những bước sau, lượng màu được đưa vào nhiều hơn lượng nước để có được độ tương phản đậm nhạt và trong trẻo của màu.
• Sử dụng nhiều nước và phù hợp sẽ làm cho tác phẩm có độ loang nhiều hơn.

Trong Bài vẽ kết hợp đa sắc ngoài các kỹ thuật áp dụng, người vẽ cần quán xuyến bao quát các phần với cách sắp xếp bố cục, mảng miếng, hoà sắc, diễn tả được sự khác nhau của các chất liệu nhưng vẫn bật lên sự thuần khiết của màu nước. Làm rõ chính phụ, tỉ lệ tương quan, điểm nhấn cho tác phẩm.

Vẽ quả đa sắc với kỹ thuật ướt trên ướt (wet-on-wet) (Ảnh DO ART)

Cách sửa lỗi sai trên tranh màu nước

Nếu phần màu đang ướt, dùng giấy lụa mỏng, mềm thấm phần màu thừa đi (chú ý: màu nước khô rất nhanh). Nếu màu đã khô, làm ướt lại chỗ màu đó rồi dùng giấy thấm đi, phần màu khô nhạt đi nhưng sẽ khó mất hoàn toàn, đặc biệt nếu là màu làm từ hạt sắc tố “staining” (hãm màu, loại này thấm vào giấy và khó xóa). Khi sửa tranh màu nước cần đặc biệt thận trọng, nếu giấy chất lượng không tốt, khi làm ướt rồi thấm màu mặt giấy dễ bong, tróc.

II. Tổng hợp các kỹ thuật màu nước

Sau khi tìm hiểu những thông tin phía trên về tổng quan màu nước, hãy tìm hiểu rõ hơn về chất liệu này bằng những kỹ thuật màu nước quan trọng sau đây nhé!

1. Mua nhiều loại cọ khác nhau

Sở hữu nhiều loại cọ khác nhau rất là quan trọng đấy (Ảnh Designs.vn)

Có nhiều loại cọ là một điều quan trọng. Sự lựa chọn của bạn sẽ phụ thuộc vào quy mô dự án. Tôi dự tính làm ở quy mô nhỏ nên tôi chọn cọ khoảng 000 tới 6. Hãy thử nghiệm nhiều kích cỡ khác nhau để tìm ra cái bạn yêu thích nhưng tôi cũng khuyến khích hãy chọn những loại cọ vẽ nhỏ hơn cái mà bạn nghĩ bạn sẽ sử dụng. Những điều này sẽ có ích với những chi tiết nhỏ nhặt mà bạn không lường trước được.

2. Kiếm một vài loại sơn chất lượng tốt

Màu nước chất lượng tốt là một sự đầu tư thông minh (Ảnh Designs.vn)

Đầu tư vào màu nước chất lượng tốt cũng là một điều quan trọng. Nó sẽ bền hơn và không bị ố vàng hay xuống cấp quá nhiều theo thời gian. Có rất nhiều thương hiệu và cấp độ khác nhau có sẵn trong những cửa hàng và trên mạng. Tôi sử dụng nhiều loại từ Holbien và Winsor & Newton. Hãy mua một ít màu từ những thương hiệu khác nhau và chọn lọc cái mà bạn yêu thích. Mẹo nhỏ: bạn có thể trộn nhiều loại màu sắc bằng cách sử dụng một bảng màu giới hạn.

3. Khám phá tính khô và tính ẩm của màu

Hãy điều chỉnh chất màu của sơn bằng cách thêm nhiều lượng nước khác nhau (Ảnh Designs.vn)

Có hai yếu tố chính phải cân nhắc khi vẽ bằng màu nước: tính khô và tính ẩm. Như tên của chúng, màu nước cơ bản là một loại dung môi nước. Bạn có thể điều chỉnh độ đậm và độ bão hòa của màu tuỳ vào lượng nước bạn thêm vào.

Có rất nhiều cách để vẽ bằng màu nước và khi thử chúng, bạn sẽ tìm ra được những loại phù hợp nhất với mình. Tôi vừa khám phá ra rằng chuyển từ vẽ bằng màu khô sang ẩm giúp tôi kiểm soát tốt hơn.

4. Thao tác từ nhạt tới đậm

Vẽ từ nhạt tới đậm cần nhiều cân nhắc nhưng kết quả rất xứng đáng (Ảnh Designs.vn)

Một kỹ thuật màu nước quan trọng khác phải nhớ là bạn đang vẽ từ nhạt sang đậm. Điều này có nghĩa bất cứ thứ gì bạn đang giữ ở màu trắng hoặc ở mức nhạt trong bức tranh của mình cần được giữ nguyên vây trong suốt quá trình vẽ. Hãy tạo nên các giá trị riêng cho từng lớp màu cho tới khi đạt tới hiệu ứng bạn muốn. Việc này sẽ cần nhiều quyết định cân nhắc, lên kế hoạch kỹ lưỡng nhưng kết quả nhận được rất xứng đáng đấy.

5. Tích trữ khăn giấy

Khăn giấy gần giống với với một cục tẩy tự chế cho màu nước (Ảnh Designs.vn)

Một công cụ rất quan trọng phải có trong bộ đồ nghề của bạn khi làm việc với màu nước là khăn giấy. Thứ này gần giống với một cục tẩy ‘handmade’ cho màu nước. Ban đầu ta vẽ một lớp màu trước rồi sau đó nhấc từng phần ra, đây là một cách tuyệt vời để dần dần thêm những lớp màu chi tiết hơn. Khăn giấy cũng rất hữu dụng để sửa sai hoặc điều chỉnh bức vẽ.

6. Vảy màu nước

Sử dụng ngón trỏ kéo phần lông cọ về sau và rồi thả ra để chúng bật về phía trước (Ảnh Designs.vn)

Một mẹo nhỏ để thêm năng lượng cho bức vẽ màu nước của bạn là sử dụng kỹ thuật vảy màu nước. Việc này có thể giúp phẩy chút nước hoặc làm trôi bụi bẩn.

Hãy giữ cọ ở giữa ngón giữa và ngón cái. Sử dụng ngón trỏ để kéo phần lông cọ về sau và thả ra để chúng bắn về phía trước. Phương pháp này cho ra kết quả hơi khó đoán nhưng có thể thú vị đấy, nên tôi khuyên bạn hãy thử qua nhé.

7. Để màu sắc hoà vào nhau

Một cách tuyệt vời để hoà màu sắc vào nhau là thông qua ‘blooming’ (Ảnh Designs.vn)

Một cách hay để hoà nhiều màu lại với nhau là thông qua kỹ thuật màu nước ‘blooming’. Thêm một lượng nước vào chất màu, sau đó dùng cọ vẽ lên giấy. Khi vùng màu còn ướt thì hãy thêm vào màu khác với một lượng nước tương tự. Lúc này, bạn có thể điều chỉnh màu sắc theo ý bạn muốn. Chờ cho nó khô và bạn sẽ nhận thấy có một màu gradient tinh tế xuyên qua nó đấy.

8. Hiểu đúng kết cấu

Việc cố gắng miêu tả những vật thể và chất liệu bằng kết cấu của chính chúng rất quan trọng (Ảnh Designs.vn)

Bạn sẽ nhận thấy rằng làm việc với màu nước trên giấy cứng hơn có lợi ích riêng của nó. Một trong những lợi ích rõ ràng là bạn không phải tốn công sức để có được họa tiết, kết cấu đẹp. Nghĩa là việc cố gắng miêu tả những vật thể và chất liệu bằng kết cấu của chính chúng rất quan trọng. Đó là về việc sử dụng độ đậm nhạt cũng như tính khô và tính ẩm.

9. Phương pháp kéo màu

Việc kéo màu là một cách tuyệt vời để cho thấy hình dạng và biểu thị nguồn sáng hay phần mép cạnh (Ảnh Designs.vn)

Khi bạn thực hiện một nét vẽ khô, bão hòa hơn thì bạn có thể kéo dài ra từ nét vẽ chỉ với nước. Kĩ thuật màu nước này là một cách tuyệt vời để cho thấy hình dạng và biểu thị nguồn sáng hay phần mép cạnh. Hãy vẽ một nét sử dụng rất ít nước và nhiều chất màu. Trước khi nét vẽ bị khô lại, hãy lấy một cây cọ ẩm vừa phải và kéo lê màu ra khỏi phần nét vẽ đậm. Bạn có thể kéo màu ra bao xa cũng được tuỳ thuộc vào độ khô của nét vẽ đầu tiên.

10. Tạo lớp

Bởi vì màu nước là một loại dung môi loãng, bạn sẽ cần phải tạo màu từ từ (Ảnh Designs.vn)

Bởi vì màu nước là một loại dung môi loãng, bạn sẽ cần phải tạo màu từ từ. Đây là một lợi ích khác của dung môi vì bạn có thể thực hiện trộn màu ngay trên giấy.

Hãy chọn một màu và vẽ nó xuống. Đợi đến khi nó khô lại và sau đó tô lên một màu khác. Bạn sẽ nhận thấy chỗ chúng đè lên, chất màu trộn lại với nhau và bạn sẽ có một màu khác. Nó rất phù hợp cho việc tạo ra màu da người.

11. Kỹ thuật day màu

Day là một kỹ thuật màu nước dùng để làm nhạt lớp chất màu sẵn có (Ảnh Designs.vn)

Day là một kỹ thuật màu nước cũng được dùng bởi nhiều hoạ sĩ tranh sơn dầu để tạo ra tông màu nhạt hơn dựa trên các lớp màu sẵn có. Về cơ bản, bạn đang sắp xếp các màu theo các lớp gián tiếp để tạo ra thứ màu sắc bạn muốn. Bạn chỉ cần đơn giản làm ướt bán phần cọ vẽ bằng màu nước. Khi bạn dùng nhiều màu hơn, hãy cứ thêm nước vào từ từ và cẩn thận sao cho màu và nước hoà vào nhau đạt đến độ nhạt bạn muốn. Nếu bạn lỡ cho nước quá tay thì sẽ cho ra hỗn hợp trông như bùn vậy, vậy nên hãy cẩn trọng nhé.

12. Kỹ thuật lifting

Bạn có thể nhấc màu ra khỏi giấy để khắc phục lỗi hoặc điều chỉnh độ sáng một cách dễ dàng (Ảnh Designs.vn)

Đôi lúc bạn sẽ cần ‘xoá' màu nước đi. Dù bạn không thể đưa tờ giấy trở lại trạng thái trắng 100%, bạn có thể nhấc bớt màu ra để sửa sai hoặc tinh chỉnh độ sáng một cách dễ dàng. Hãy thực hiện với một lớp màu nước đã khô và dùng nước sạch, hãy vẽ theo hình bạn muốn nhấc ra. Hãy để nó ổn định trong một phút sau đó dùng khăn giấy ấn vào để hút nước ra. Bạn sẽ thấy lớp màu sáng lên theo hình bạn vẽ.

13. Dùng muối để tạo kết cấu

Muối có thể tạo ra các kết cấu thú vị một cách dễ dàng (Ảnh Designs.vn)

Màu nước là về tạo lớp và kết cấu. Muối có thể giúp tạo các kết cấu thú vị nhanh chóng vì các tinh thể muối dễ hoà tan trong trong nước, góp phần tạo ra các nét hoạ tiết độc đáo dựa trên các sắc tố. Vẽ thử một vệt màu và trong khi sơn vẫn còn ướt, hãy rắc muối lên. Để cho nó khô gần hết và sau đó chỉ cần quẹt hoặc thổi muối đi. Kỹ thuật này hữu dụng cho việc tạo kết cấu cho các bề mặt tự nhiên như đá hoặc vỏ cây.

14. Vẽ bằng cách sử dụng bọt biển

Một vật dụng trong nhà khác bạn có thể dùng để vẽ chính là bọt biển (Ảnh Designs.vn)

Một vật dụng trong nhà khác bạn có thể dùng để vẽ chính là dùng bọt biển. Chỉ cần trộn màu trong một đĩa hoặc khay nhỏ, nhấn bọt biển vào đó và thấm lên giấy của bạn. Bạn có thể thay đổi độ ẩm của sơn để đạt được các hiệu ứng khác nhau - màu khô sẽ hợp với thực vật hoặc làn da vẩy nến, trong khi màu ẩm có lẽ phù hợp hơn với đám mây hoặc khung cảnh sông nước.

15. Khám phá âm hoạ (negative painting)

Hãy nghĩ đến những chỗ bạn thích để trắng hoặc nhạt trước khi vẽ (Ảnh Designs.vn)

Màu nước còn là về việc lên kế hoạch. Hãy nghĩ về chỗ bạn muốn để trắng và nhạt trước khi vẽ. Kiểm soát cọ khi vẽ ở mép bạn muốn tạo không gian âm vô cùng quan trọng. Ban đầu hãy tạo lớp màu bán ẩm trước rồi vẽ dọc mép bạn muốn tạo không gian âm ở đó. Sau đó kéo màu ra khỏi mép cọ để lấp đầy nơi đó bằng sắc tố bạn thích

16. Dùng băng dính để bảo vệ các cạnh mép

Hãy dùng băng dính để che khu vực bạn muốn giữ sạch và trắng (Ảnh Designs.vn)

Bạn có thể dùng băng dính để bảo vệ khu vực bạn muốn giữ sạch và tinh tươm. Kỹ thuật màu nước này hữu ích với các góc cạnh cứng bao gồm máy móc hoặc kiến trúc. Chỉ cần dán băng dính lên nơi bạn muốn chỗ đó sạch trắng.

Hãy dùng loại băng không làm rách giấy ví dụ như băng keo giấy hoặc băng keo cho hoạ sĩ. Hãy vẽ lên và xung quanh băng. Khi sơn khô, hãy gỡ băng chầm chậm và bạn sẽ có một đường thẳng sạch đẹp.

17. Dùng bút chì 2H để vẽ phác thảo

Một bút chì cứng sẽ chịu được nước (Ảnh Designs.vn)

Ở đây tôi dùng bút chì 2H để chắc rằng bức phác thảo của mình sẽ chống chọi được nước từ bức vẽ. Sau đó tôi có thể bắt đầu vẽ vài nét nhạt với cọ cỡ vừa. Nét vẽ của tôi trông ẩm ướt đấy nhưng sẽ không làm nhão giấy ngay đâu.

18. Để dành phần đậm nhất cho chi tiết đẹp nhất

Để dành phần đậm nhất tới cuối cùng (Ảnh Designs.vn)

Hãy cưỡng lại sự cám dỗ khi sử dụng các phần đậm nhất cho tới khi bạn đến bước cuối cùng. Vì tranh màu nước là một dung môi trong suốt, bạn sẽ cần vẽ các phần nhạt, sáng trước rồi cuối cùng mới tới các phần đậm và tối.

Một số hình ảnh ứng dụng kỹ thuật trong môn học Hội họa 1. Xem tại đây

Chúc các bạn có thật nhiều kỹ năng để phục vụ quá trình học tập và thiết kế.

(Tổng hợp)